عصفور

یکی از عناصر زیربنایی فرهنگ ایران نظام فرهنگ ایلی است. در این نظام فرهنگی خانواده و خویشاوندی اهمیت زیادی دارد. رابطه ما با خانواده و فرزندانمان بسیار بیشتر از جوامع غربی است. این البته جنبه‌های مثبت و منفی دارد. ما برای بچه‌هایمان نه فکر به فکر آموزش هستیم بلکه می‌خواهیم رشته تحصیلی او را، شغل او را، همسر او را نیز خودمان انتخاب کنیم. ما می‌خواهیم برای آن‌ها خانه و زندگی تهیه کنیم و حتی بچه‌های آن‌ها (نوه‌ها) را نیز سروسامان بدهیم. از آن گذشته ما به دیگر اقوام خود نیز کمک می‌کنیم.اگر کسی فامیل ما باشد، به او بیشتر از غریبه رسیدگی می‌کنیم. همچنین اگر هم شهری و هم ولایتی باشد. بسیاری از خوانندگان می‌گویند خب بله و بعد شاید هم بگویند این کار درستی است. اما این نظام فرهنگی ایلی همین پیامدهای فساد و پارتی‌بازی و مشکلات عدیده دیگر اقتصادی، سیاسی و اجتماعی که همه با آن روبرو هستند و جامعه را فلج کرده است را نیز در پی دارد. ما هم می‌خواهیم پیشرفت کنیم و هم به عوامل فرهنگی اصلی عقب‌افتادگی سخت پایبندیم. وقتی یک شخص یک پست و مقامی به دست می‌آورد، دیگران از او انتظار دارند، که آن شغل برای آن‌ها یک امتیاز و فایده‌ای نیز داشته باشد. این در فرهنگ ایلی ایران نهفته است.

[سرطان اجتماعی فساد نوشته پروفسور فرامرز رفیع پور]

علاوه بر عوامل ساختاری نظیر ضعف در کنترل بیرونی و برخی عوامل ناشی از توسعه، عوامل دیگری نیز وجود دارند که نقش به سزایی در زمینه‌سازی و گسترش فساد بازی می‌کنند. این عوامل که می‌توان از آن‌ها به عنوان عوامل زیربنایی یاد کرد، عواملی هستند که ریشه در لایه‌های زیرین فرهنگ اجتماعی ایران داشته و در طول زمان در جامعه ایرانی به عنوان یک فرهنگ پذیرفته شده‌اند. یکی از مهم‌ترین این عوامل که علاوه بر زمینه‌سازی فساد خود نمونه بارزی از فساد است و جایگاه ویژه‌ای نیز در نظام فرهنگی ایران دارد، فرهنگ قومی یا به اصطلاح فرهنگ ایلی است که سبب ترجیح منافع گروهی و خانوادگی به منافع اجتماعی و ضایع شدن منافع جمعی می‌گردد. باید توجه داشت به شکل طبیعی این‌گونه فرهنگ‌های فاسد سبب فرهنگ شدن فساد می‌گردد و همان‌طور که پیش از این نیز بیان شد، فرهنگ شدن فساد بیشتر از هر عامل دیگری سبب گسترش فساد می‌شود؛ زیرا در صورت فرهنگ شدن فساد، علاوه بر این که فساد به امری معمول تبدیل می‌شود که همه آن را انجام می‌دهند و به اصطلاح قبح فساد ریخته می‌شود، از انسان این انتظار نیز می‌رود که آن کار فاسد را انجام دهد و این‌گونه انتظار و فشار از جانب دیگران که معمولاً قوی‌ترین نوع فشار بر روی افراد است به علاوه نبودن موانع مناسب به راحتی سبب بروز فساد در تمام سطوح جامعه به عنوان امری معمول می‌گردد.

[فرهنگ مثل هوایی است که تنفس می کنیم، و معمولا ما هوایی را که تنفس می کنیم نمی بینیم و به آن توجهی نداریم. ولی باید توجه کرد وگرنه هوای آلوده همه مان را به کشتن خواهد داد.]